Be Lesscash!!

  

            

                               Demonetisation झालं आणि भारतात कॅशलेस इकॉनॉमी चे वारे वाहायला सुरवात झाली.पंतप्रधानांनी देखील कॅशलेस व्हायचे नारे दिले.पण कॅशलेस इकॉनॉमी म्हणजे नक्की काय?? नक्की करायच काय?? या सारख्या अनेक प्रश्नांची उत्तरं-शंकानिरसन करण्यासाठी हा लेख.

  

  कॅशलेस इकॉनॉमी म्हणजे काय??भारतात शक्य आहे का??

           कॅशलेस इकॉनॉमी अशी इकॉनॉमी ज्यात जास्तीतजास्त व्यवहार हे कार्ड वा डिजिटल मेडीयम होतात.थोडक्यात काय तर कुठेही डायरेक्ट कॅश मध्ये पैसे द्यायचे नाहीत.कॅश कमीतकमी वापरायची.पुढचा प्रश्न महत्वाचा ठरतो की हे भारतात शक्य आहे का??तर हो.नक्कीच होऊ शकत.प्रत्येक गोष्टीच्या सुरवातीच्या काळात गोष्टी अवघड,अशक्य वाटतात पण नंतर सवय होते आणि होऊन जातं.तसच हे हि होईल.आणि कोणतीही मोठी गोष्ट करताना २ गोष्टी फार महत्वाच्या ठरतात त्या म्हणजे राजकीय इच्छाशक्ती आणि जनसहभाग.या दोन्हीच्या सहकार्याने भारत नजीकच्या भविष्यकाळातच एक यशस्वी लेसकॅश इकॉनॉमी तर नक्कीच होऊ शकतो.

 कॅशलेस व्हायचा कसं??

           साधारणपणे मनात येणारा प्रश्न.तुमच बँक अकाउंट आहे,कॅशलेस इकॉनॉमी साठी पहिल पाऊल.अकाउंट बरोबर ATM कम डेबिट कार्ड असेल तर काम अजून सोप आणि जर तुमचा मोबाइल नंबर जर अकाउंट शी जोडला असेल तर आता कॅशलेस होण्यात काहीच अडचण नाही.तसेच सध्या अनेक बॅंक्स आणि काही खासगी कंपनी मोबाइल वॉलेट (उदा-Paytm,Freecharge,SBI Buddy etc.) सुविधा पुरवतात.अश्या अनेक पर्यायांचा वापर करून आपण लेसकॅश होऊ शकतो.

  कॅशलेस व्यवहार कसे करायचे??

• बँकेच्या मदतीने व्यवहार-  आपण काही व्यवहार हे कॅशलेस करतच आलो आहोत.यांच प्रमाण मात्र आता वाढायला हवं.उदा.-चेक पेमेंट,DD,NEFT ,RTGS  अश्या बॅंक्स ज्या सेवा पुरवतात त्यांचा वापर केला पाहिजे.मोबाईल विकत घेतला चेक द्या,भाड्याच्या घरात राहतोय तर भाडं NEFT ने डायरेक्ट घरमालकाच्या अकाउंट मध्ये भरा.अश्या अनेक गोष्टींसाठी शक्य तिथे याचा वापर केला पाहिजे.
  

• नेट  बँकिंग /मोबाईल बँकिंग- आता सर्वच बॅंक्स या दोन सेवा पुरवतात.या सेवांचा फायदा घेऊन घर बसल्या किंवा असू तिथून बँकेतही न जाता पैसे ट्रान्सफर करू शकतो.या सेवांमुळे आपण बॅंक्स मध्ये न जाताही त्याची सर्व काम करू शकतो आणि वेळही फार लागत नाही कारण लाईन नाही.याद्वारे आपण निरनिराळी बिल्स हि भरू शकतो.UPI (Unified Payment Interface) ह्या NPCI(National Payments Corporation of India) ने डेव्हलप केलेल्या app मध्ये अनेक बॅंक्स ची  नेट बँकिंग व्यवस्था एक केली आहे.तसेच याच NPCI ने *९९# ही सुविधा आणली आहे,जिच्या साहाय्याने इंटरनेट सुविधा नसतानाही तुमचा मोबाईल नंबर बँक अकाउंट शी जोडलेला असेल तर नेट बँकिंग ने जी काम होतात ती सर्व आपण करू शकतो.SMS सुविधेचे चार्जेस फक्त लागतात.                                                                                                                            
  
  
  
  

• 
  
  
  
• क्रेडिट/डेबिट कार्ड  पेमेंट -  क्रेडिट-डेबिट कार्ड स्वीप करून पण डायरेक्ट खरेदी करू शकतो तसेच ऑनलाईन पेमेंट्स हि करू शकतो.बहुतांश दुकाने,हॉटेल्स कार्ड पेमेंट स्विकारतात आणि आता कॅशलेस इकॉनॉमी ला चालना देण्यासाठी केंद्र सरकार ने कार्ड पेमेंट्स वर वेगवेगळ्या ऑफर्स दिल्या आहेत तसाच सध्या तरी या transactions वरचा टॅक्स कमी केला आहे. • http://finmin.nic.in/press_room/2016/Pkg_promotion_digitalCashless.pdf

              दुकानात स्वीप करून कार्ड पेमेंट करायची प्रक्रिया एकदम सोपी आहे,फक्त आपण atm वापरताना जो PIN टाकतो तोच टाकायचा की लगेच पेमेंट होता.ऑनलाईन पेमेंट करताना कार्ड चा १६ आकडी नंबर,कार्ड एक्सपायरी डेट,CVV नंबर असा सगळं दिलेल्या रकान्यांमध्ये भरलायला लागतं आणि आपल्या Register Mobile Number वर आलेला One Time Password(OTP) टाकायला लागतो की पेमेंट होतं.

 या कार्ड्स-नेट बँकिंग चा वापर करून आपण अनेक काम करू शकतो.उदा.-लाईट बिल्स,फोन बिल्स अशी बिल्स भरण;बस-रेल्वे-विमान यांची रिझर्व्हशन्स करणं,Movie Tickets काढणं,ऑनलाईन शॉपिंग इत्यादी अनेक व्यवहार घर बसल्या कमीत कमी वेळेत होतात. 

• मोबाईल वॉलेट्स- सध्या अनेक वेगवेगळ्या कंपनी आणि काही बॅंक्स मोबाईल वॉलेट सुविधा पुरवतात. ह्या मध्ये App वापरून  डेबिट कार्ड-नेट बँकिंग सुविधा वापरून बँक अकाउंट मधले पैसे या मोबाईल वॉलेट मध्ये घ्यायचे आणि या app चा वापर करून पेमेंट्स करायची.या मध्ये फक्त एकच उणीव म्हणता येईल ती म्हणजे पैसे देणाऱ्या व घेणाऱ्या दोघांकडेही एकच मोबाईल वॉलेट अँप हवं.मोबाईल वॉलेट मध्ये जमा असलेले पैसे आपण परत बँक अकाउंट मध्ये जॅमही करू शकतो.कार्ड्स ने करता येणारी सर्व काम आपण या मोबाईल वॉलेट मधनं पण करू शकतो,App  वरच वेगवेगळ्या पेमेंट्स चा option येतो.प्रत्येकवेळी वेगवेगळ्या वेबसाईट वर जायची गरज नाही.
  

• लेसकॅश  इकॉनॉमी चे फायदे-   

1. अधिकाधिक व्यवहार हे बँकद्वारे झाल्याने पारदर्शकता येईल.काळा पैसे तयार व्हायच्या प्रक्रियेला काही प्रमाणात तरी आळा बसेल. 
2. वापरायला सोपे तसेच जलद त्यामुळे वेळेची बचत होईल. 
3. सगळी Transactions  रेकॉर्ड वर आल्याने हिशोब ठेवायलाही सोपा जाईल.खर्च व्यवस्थित दाखवू शकतो. 
4. कार्ड-फोन चोरीला गेला तरी कार्ड-अकाउंट ब्लॉक करून आपण त्यांचा गैरवापर थांबवू शकतो. 
5. काही दुकानदार आणि सध्या केंद्र सरकार पण अश्या पेमेंट्स ना उत्तेजना देण्यासाठी डिस्काउंट देत आहेत. 
6.  गुन्हेगारीला आळा बसेल. 

            भारत कॅशलेस होणं कसं कठीण आहे,कसा होणारच नाही,अशी चर्चा न करत बसता कसा होईल या साठी कृती केली पाहिजे.महात्मा गांधीजी जसं म्हणाले आहेत-"Be The Change That You Want To See In The World" त्या प्रमाणे आपण स्वतः प्रथम लेसकॅश व्हायला हवं आणि किमान ४-५ जणांना तरी या लेसकॅश इकॉनॉमी च्या गंगेत सामावून घ्यायाला मदत करायला हवी.

                                                                                                  -श्रवण दांडेकर 😃